Lęk to „przykra emocja o charakterze wrodzonym, pojawiająca się jako reakcja
na niebezpieczeństwo lub na nagłą zmianę w sytuacji, której człowiek szybko nie
potrafi ocenić. U dzieci strach pojawia się pod wpływem silnych dźwięków i
nagłej utraty punktu oparcia. Objawy strachu: przyśpieszenie rytmu serca,
drżenie rąk i nóg, blednięcie skóry, ucisk w gardle i klatce piersiowej, silne
poczucie zagrożenia połączone niekiedy z próbą ucieczki"
Różne są postacie lęku i różne jego natężenia, jednakże analizując
przeżycia lękowe staramy się dojść do ich genezy. Przy tym samym charakterze
przeżycia i tym samym nasileniu oraz podobnej ekspresji geneza lęku może być
rozmaita. Wydaje się słuszne rozbicie przeżyć lękowych pod względem genetycznym
na cztery grupy: lęk biologiczny, lęk społeczny, lęk moralny i lęk
dezintegracyjny. Wszystkie cztery rodzaje lęku można sprowadzić do lęku
zasadniczego, mianowicie lęku przed śmiercią. Śmierć bowiem jest tym
ostatecznym zagrożeniem żywej istoty, która wyzwala sygnał alarmowy w postaci
lęku. Warto zwrócić uwagę na kilka wyodrębnionych rodzajów lęku.
- Lęk biologiczny - sytuacją wywołującą
lęk biologiczny jest zagrożenie jednego z dwóch podstawowych praw
biologicznych: zachowania życia własnego i życia gatunku. W wypadku zagrożenia
prawa zachowania życia własnego niebezpieczeństwo może pochodzić ze świata
zewnętrznego bądź z wewnątrz ustroju. Jeżeli niebezpieczeństwo pochodzi z
zewnątrz to mamy do czynienia z lękiem przedmiotowym, gdyż znamy źródło
zagrożenia. Natomiast, gdy źródło
zagrożenia nie jest dostrzegane, zazwyczaj nie odczuwany też jest lęk. Utrzymanie
się przy życiu wymaga umiejętności przystosowania się do warunków
środowiskowych a tym samym zdolności unikania niebezpieczeństw.
- Lęk społeczny - otoczenie społeczne pełni wobec człowieka trzy
zasadnicze zadania: zapewnia życie jednostce, stwarza zwierciadło społeczne
oraz zapewnia funkcjonowanie metabolizmu informacyjnego. Każde z wyżej
wymienionych zadań otoczenia społecznego są źródłami swoistego lęku. Lęk
społeczny jest lękiem przed separacją od otoczenia społecznego, lękiem przed
izolacją. Zerwanie więzi społecznej w dzieciństwie grozi śmiercią, zaś stereotypy
przeżyć z dzieciństwa zwykle utrwalają się na całe życie. Zasada
nierozerwalności ze środowiskiem społecznym utrwala się wcześnie i naruszenie
jej stwarza sytuację zagrożenia.
Lęk moralny - to kolejny etap lęku społecznego. Naśladując
wzory postępowania dorosłych, dziecko stopniowo dochodzi do uwewnętrznienia
(internalizacji) narzuconych z zewnątrz reguł postępowania. Zaczyna uznawać
pewne normy nie dlatego, że wymagają tego dorośli, ale dlatego, że samo uznało
ich słuszność. Lęk moralny występuje w tym czasie rozwoju, gdy jednostka jest
już zdolna do oceny własnego zachowania z punktu widzenia standardów moralnych.
Z lękiem moralnym ściśle związana jest samoocena jednostki i kształtowanie
obrazu samego siebie zgodnie z hierarchią przyjętych i realizowanych w życiu
wartości. Brak zbieżności z ideałem samego siebie wiąże się z brakiem akceptacji
samego siebie. Ze znajomością samego siebie wiąże się samoocena.
- Lęk
dezintegracyjny - pomiędzy jednostką a światem zewnętrznym
wytwarza się określona struktura nazywana w literaturze psychologicznej
metabolizmem informacyjnym. Na skutek różnego rodzaju zmian sytuacyjnych
zostaje naruszony porządek wytworzony pomiędzy jednostką a jej środowiskiem.
Owe zmiany mogą być drobne jak i bardzo znaczące, jednakże każda zmiana
struktury dotychczasowej interakcji z otoczeniem jest połączona z uczuciem
lęku.
Ogólnie
rzecz biorąc lęk to emocja, która pojawia się w sytuacji zagrożenia. Dlatego
często jest bardzo potrzebna, gdyż dzięki niej możemy ocenić dane okoliczności,
jako zagrażające i podjąć odpowiednie działania zabezpieczające. Jednak, gdy mamy do czynienia z
nadmiernym, przewlekłym lękiem i napięciem, które występuje przez większość
czasu, niezależnie od sytuacji lub okresowo, w pewnych sytuacjach, obiektywnie
niezagrażających, to możemy mówić o zaburzeniu lękowym. Powoduje ono olbrzymie
cierpienie psychiczne, a także bardzo nieprzyjemne doznania fizyczne, które
mogą stać się przyczyną różnych chorób somatycznych.
Lęk jest stałym
elementem doświadczenia człowieka. Występuje u wszystkich osób, jednak jego
poziom nasilenia jest różny. Lęk występuje nawet u tych, które charakteryzują
się zaniżonym jego poziomem (osobowość antyspołeczna). Stanowi on pierwszy
wskaźnik zagrożenia oraz skłania podmiot do ucieczki, a czasem mobilizuje do
walki.
Lęk może jawić się
w różnych postaciach. Czasem jest on przez podmiot rozpoznawany i uświadamiany,
a wtedy jest on zwykle nasilony (zaburzenia lękowe, fobie, itd.). U innych osób
jest on ukryty i nieuświadomiony, ujawnia się jednak wtedy pośrednio przez
różne symptomy np. fizjologiczne, somatyczne, psychiczne (neurotyzm, nerwica).
Pośrednie działanie lęku powoduje wycofanie się człowieka z kontaktów
społecznych, zamknięcie się na świat własnych przeżyć i innych. Zdaniem
niektórych badaczy, lęk może mieć swe źródło w słabości "ego", siły
pochodzącej od sfery popędowej.
Jednym z
podstawowych negatywnych stanów emocjonalnych przeżywanych przez dzieci jest
właśnie lęk. Może on występować w formie stanu lęku, będącego na obiektywną
sytuację zagrożenia, która wywołuje napięcie emocjonalne i różne objawy
wegetatywne. Obok stanu lęku, można u dzieci stwierdzić również lęk jako
bardziej trwałą skłonność do reagowania podwyższonym niepokojem w sytuacjach
obiektywnie niegroźnych. Skłonność ta może u dziecka przybierać na sile i
częstości manifestowania się prowadząc do utrwalenia się lęku jako cechy
osobowościowej
zwłaszcza w sytuacji utraty poczucia bezpieczeństwa, niezaspokojenia potrzeby
miłości i akceptacji ze strony osób znaczących. Lęk jako cecha przejawia się w
postaci ogólnej lękliwości, trudności adaptacyjnych, zaburzeń w przystosowaniu,
w tendencji do wycofania się z kontaktów społecznych będących źródłem
zagrożenia oraz z aktywności z powodu przewidywanych niepowodzeń. Rodzaje
przeżywanego lęku, jak i stopień jego nasilenia są różne w zależności od fazy
rozwoju i wieku dziecka.
W okresie późnego
dzieciństwa i dorastania ujawnia się coraz więcej nowych lęków i większą rolę
odgrywają lęki społeczne. Bierze się to stąd, gdyż w tym okresie większego
znaczenia nabierają interakcje z innymi ludźmi, w tym z osobami dorosłymi.
Dlatego też w większym stopniu te sytuacje społeczne i relacje zarazem, które
wytwarzają się miedzy różnymi osobami mogą być źródłem lęku. Najbardziej rozpowszechniony
jest lęk przed szkołą. Chodzi tu przede wszystkim o lęk, strach w sytuacji
oceny i przewidywanego niepowodzenia, a także obawa przed nauczycielem,
klasówką, czy odpytywaniem. Lęk może mieć swe źródło również w sytuacjach
interpersonalnych z rówieśnikami. Dzieci przeżywają lęki przed utratą pozycji,
kompromitacją i ośmieszeniem, ponieważ w tym okresie życia przejawiają
szczególnie silną potrzebę akceptacji i aprobaty ze strony rówieśników. Źródłem
lęku może być także konflikt między presją ze strony grupy społecznej lub
potrzebą przystosowania się do jej oczekiwań, a potrzebą własnej tożsamości.
Relacje z rodzicami również bywają bardzo stresujące dla dziecka. Pojawia się
lęk, czy dziecko będzie w stanie sprostać wymaganiom rodziców oraz czy będzie
potrafiło wywiązać się ze swoich obowiązków. Ponadto powodem lęku stają się
nowe sytuacje społeczne, które przeżywa już nawet dziecko w wieku
przedszkolnym. Zadania, które zostają mu powierzone z uwagi na brak
doświadczenia i właściwych sposobów radzenia sobie w nich wydają się być dla
tak małego jeszcze dziecka nie lada wyzwaniem. Ważne miejsce wśród lęków w
omawianym okresie życia zajmują lęki związane z antycypacją skutków własnego
zachowania, głównie lęk przed karą. Jest to jednocześnie lęk przed oceną oraz
lęk związany z konfliktem miedzy rosnącą potrzebą niezależności a
ograniczeniami ze strony otoczenia.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz